Bernaerts stelt met trots een eerste topstuk voor dat zal aangeboden worden in de Oude Meestersveiling in december: een gehandtekende voorstelling van De Wijze en de Nar van Jacob Jordaens.
Het schilderij wordt verkocht met getekend echtheidscertificaat van prof. dr. Vlieghe en onderstaand expertiseverslag.
Inbreng voor deze prestigieuze veiling is nog mogelijk tot 15 oktober.
Contactpersoon: Astrid Holsters
JACOB JORDAENS (1593-1678)
De Wijze en de Nar. Olie op doek. Getekend linksonder ‘J Jor’.
95 x 75 cm
est.: 180.000-250.000 euro
Expertiseverslag
Het schilderij toont twee personages in een raamopening: een oude man met bril op de neus, die aandachtig een boek leest, en een nar met zotskap op het hoofd en staf in de hand. Deze laatste lijkt, met zijn hand die het raam openduwt, de toeschouwer breed grimassend tot bij zich te willen roepen. Niet alleen het trompe-l’oeil effect van het raam, maar ook de positie van de personages, dichtbij elkaar opgesteld, geven het werk een intens karakter. De dramatiek wordt nog verhoogd door hun bijna karikaturale portrettering, zo kenmerkend voor de rijpe periode van Jordaens.
Thematisch behoort het schilderij tot de moralistische werken van de meester, waartoe ook de bekende voorstellingen als ‘De Sater en de Boer’ en ‘Soo de Oude songen, soo pypen de jongen’ gerekend kunnen worden. Jordaens lijkt hier te willen waarschuwen dat degene die wijsheid uit boeken haalt, lang zal zoeken, terwijl de nar in zijn zotheid wel vrijuit de waarheid spreekt. De vraag rijst dus wie de echte dwaze is.
Voorlopig zijn er geen andere versies bekend van onderhavig schilderij, al vinden we dezelfde personages wel terug in één van Jordaens’ meesterwerken, Diogenes met lantaarn op zoek naar een Mens (doek, circa 1642, 233 x 349 cm, Gemäldegalerie, Dresden, Gal.-Nr. 1010) en in enkele tekeningen met een ander moraliserend onderwerp, dat van de ‘Ongelijke Liefde’. In deze tekeningen worden de Wijze en de Nar in een raamopening afgebeeld, maar zijn er variaties in houding en dynamiek tussen de personages (aquarel en gouache, zwart krijt, 292 x 242 mm, bewaarplaats onbekend, d’Hulst, Jordaens Drawings, nr. A212, ill 227) en C25 (kopie naar Jordaens, zwart en rood krijt, 232 x 233 mm, Rotterdam, Museum Boymans-Van Beuningen, inv nr. V.20, ill 502, foto A. Frequin Den Haag).
Opmerkelijk is een quasi identieke compositie vervaardigd door Anthonie Leemans (1630/1-1673), een tijdgenoot van Jordaens. Leemans nam Jordaens’ voorstelling bijna letterlijk over, maar voegde een interessant detail toe: in de hand van de nar schilderde hij een blad met daarop een moralistisch vers (paneel, 83,3 x 59,5 cm, Staatliches Museum Schwerin, inv. nr. 323). Dit detail bevestigt de these dat Jordaens met zijn oorspronkelijke schilderij een moraliserende boodschap wou overbrengen.
Stilistisch zou het werk gedateerd kunnen worden circa 1650, een periode waarin Jordaens’ palet versobert naar blauw-grijze en bruine tonen, die verlevendigd worden met felle kleuraccenten. De karakterkoppen treden dan ook steeds meer op de voorgrond. Jordaens verkoos als modellen vaak boeren en gewone burgers, die hij bewonderde om hun kracht, jovialiteit en ongekunsteldheid.
Onderhavig werk is bijzonder interessant omdat het in zijn schijnbare eenvoud de essentie bevat van de dualiteiten die Jordaens kenmerken, als mens en als kunstenaar. Enerzijds is hij een protestant, groot geworden in een katholieke omgeving dankzij hoofdzakelijk roomse opdrachtgevers, anderzijds is hij qua stijl en dramatiek één van de grote Vlaamse barokmeesters, hoewel zijn onderwerpen thematisch nauwer aansluiten bij de genreschilderkunst van de Hollandse school.
Wij danken prof. dr. Hans Vlieghe en dhr. Brecht Vanoppen verbonden aan het Rubenianum om de authenticiteit van onderhavig schilderij te bevestigen.
Herkomst:
Gent, verzameling ridder Jan Karel van Rotterdam, vroeg 19de eeuw;
Gent, Notarissen De Porre en Verhulst, veiling collectie J.K. van Rotterdam, 6.7.1835, lot 44, verkocht aan een Mr. De Koning;
Ashbourne, verzameling Buxton Family, Bradbourne Hall, Derbyshire, Engeland, laat 19de-vroeg 20ste eeuw;
Londen, H.M. Clark Art dealer, midden 20ste eeuw;
Londen, Christie’s, veiling collectie H.M. Clark, 12.12.1958, lot 17, als Jacob Jordaens;
New York, Central Pictures Gallery, midden jaren 60;
Arkansas, Sacred Arts Center of the Elma M Smith Foundation, Eureka Springs, Verenigde Staten, hier tentoongesteld tot 1992; New York, Christie’s, 18.1.1992, lot 122, op die gelegenheid conservatief als toegeschreven aan Jordaens;
sindsdien in Europese privécollectie